آنچه در این مقاله می‌خوانید
چک برگشتی به چه معناست؟
طبق قانون چک، صادرکننده موظف است در تاریخ نوشته شده روی چک، معادل مبلغ نوشته شده در حساب خود موجودی داشته باشد. در صورت عدم موجودی، چک قابل برگشت و صادرکننده مشمول پیگرد قانونی خواهد شد. به این نوع چک‌ها، چک بلامحل یا چک برگشتی نیز گفته می‌شود.
موانع پرداخت چک
الف) کسری یا فقدان موجودی حساب:
ماده 5:« در صورتی که موجودی حساب صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد، به تقاضای دارنده چک بانک مکلف است مبلغ موجود در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده با قید مبلغ دریافت شده در پشت چک، آن را به بانک تسلیم نماید. بانک مکلف است بنا به درخواست دارنده چک فوراً کسری مبلغ چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی وارد نماید و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه ای با مشخصات مذکور در ماده قبل، آن را به متقاضی تحویل دهد. به گواهینامه فاقد کد رهگیری در مراجع قضائی و ثبتی ترتیب اثر داده نمی شود.
چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده، بی محل محسوب و گواهینامه بانک در این مورد برای دارنده چک، جانشین اصل چک می شود. در مورد این ماده نیز بانک مکلف است اعلامیه مذکور در ماده قبل را برای صاحب حساب ارسال نماید.»
ب) دستور عدم پرداخت:
مطابق ماده 14 قانون صدور چک:« صادرکننده چک یا ذینفع یا قائم مقام قانونی آنها با تصریح به این که چک مفقود یا سرقت یا جعل شده و یا از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا جرائم دیگری تحصیل گردیده می تواند کتباً دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد بانک پس از احراز هویت دستوردهنده از پرداخت وجه آن خودداری خواهد کرد و در صورت ارائه چک بانک گواهی عدم پرداخت را با ذکر علت اعلام شده صادر و تسلیم می نماید. دارنده چک می تواند علیه کسی که دستور عدم پرداخت داده شکایت کند و هر گاه خلاف ادعایی که موجب عدم پرداخت شده ثابت گردد دستوردهنده علاوه بر مجازات مقرر در ماده 7 این قانون به پرداخت کلیه خسارات وارده به دارنده چک محکوم خواهد شد.» بنابر این صادرکننده، ذینفع و قائم مقام انها می‌توانند دستور عدم پرداخت بدهند و منظور از ذینفع فردی است که چک به نام او صادر یا ظهرنویسی شده است.
پ) عدم مطابقت امضا یا قلم خوردگی و یا اختلاف در مندرجات چک:
مطابق ماده 3 قانون صدور چک:« صادرکننده چک باید در تاریخ مندرج در آن معادل مبلغ مذکور در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد نباید تمام یا قسمتی از وجهی را که باعتبار آن چک صادر کرده بصورتی از بانک خارج نماید یا دستور عدم پرداخت وجه چک را بدهد و نیز نباید چک را بصورتی تنظیم نماید که بانک بعللی از قبیل عدم مطابقت امضاء یا قلم خوردگی در متن چک یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن از پرداخت وجه چک خودداری نماید.» اما باید توجه کرد که عدم مطابقت مندرجات چک به معنای عدم انتساب چک به صادرکننده آن نیست و می‌توان علیه صادرکننده اقامه دعوا کرد.
گواهینامه عدم پرداخت چیست؟
هنگامی که چکی به دلیل ناکافی بودن موجودی یا سایر موارد قانونی، توسط بانک پرداخت نشود و صاحب چک آن را برگشت بزند، بانک وظیفه دارد گواهی عدم پرداخت وجه را به وی ارائه دهد. مطابق ماده 4 قانون صدور چک:« هرگاه وجه چک به علتی از علل مندرج در ماده (3) پرداخت نگردد، بانک مکلف است بنا بر درخواست دارنده چک فوراً غیرقابل پرداخت بودن آن را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت نماید و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه ای که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادرکننده در آن ذکر شده باشد، علت یا علل عدم پرداخت را صریحاً قید و آن را امضاء و مهر و به متقاضی تسلیم نماید. به گواهینامه فاقد کد رهگیری و فاقد مهر شخص حقوقی در مراجع قضائی و ثبتی ترتیب اثر داده نمی شود.
در برگ مزبور باید مطابقت یا عدم مطابقت امضای صادرکننده با نمونه امضای موجود در بانک (در حدود عرف بانکداری) از طرف بانک گواهی شود. بانک مکلف است به منظور اطلاع صادرکننده چک، فوراً نسخه دوم این برگ را به آخرین نشانی صاحب حساب که در بانک موجود است، ارسال دارد. در برگ مزبور باید نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده چک نیز قید گردد.» و همینطور مطابق قسمت انتهایی ماده 5 قانون صدورچک:« چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده، بی محل محسوب و گواهینامه بانک در این مورد برای دارنده چک، جانشین اصل چک می شود. در مورد این ماده نیز بانک مکلف است اعلامیه مذکور در ماده قبل را برای صاحب حساب ارسال نماید.»
پس از برگشت خوردن چک بانک مکلف است نسخه دوم این برگ را به اخرین نشانی صاحب حساب ارسال کن و برگشت خوردن چک را به او اطلاع دهد.
آثار تنبیهی یا سوء اثر چک برگشتی
یکی از نوآوری‌های قانون صدور چک اصلاحی 1397، در نظر گرفتن اقدامات تنبیهی و سوءاثر برای چک برگشتی است که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
با استنباط از ماده 5 مکرر قانون صدور چک متوجه می‌شویم که در صورت ثبت چک برگشتی یا کسری مبلغ چک در سامانه سراسری بانک مرکزی، این سامانه به طور آنی مراتب را به تمام بانکها و موسسات اعتباری کشور اطلاع رسانی می کند. پس از گذشت 24 ساعت، بانکها و موسسات مذکور موظفند تا زمان رفع سوء اثر چک، اقدامات زیر را علیه صاحب حساب اعمال نمایند:
1. عدم افتتاح هرگونه حساب جدید و صدور کارت بانکی
صاحب حساب تا زمان رفع مشکل چک برگشتی، مجاز به افتتاح حساب جدید یا دریافت کارت بانکی جدید از هیچ یک از بانکها و موسسات اعتباری نخواهد بود.
2. مسدود کردن وجوه حساب ها و کارت های بانکی
به میزان مبلغ کسری چک، از موجودی حساب ها و کارت های بانکی صاحب حساب در سراسر کشور برداشت شده و مسدود خواهد شد.
3. محدودیت های تسهیلات بانکی
تا زمان رفع مشکل چک برگشتی، به صاحب حساب هیچ گونه تسهیلاتی از جمله وام، ضمانت نامه ارزی یا ریالی، اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی تعلق نخواهد گرفت.
تبصره 2 ماده 5 مکرر قانون صدور چک
در صورتی که چک به وکالت یا نمایندگی از طرف صاحب حساب اعم از شخص حقیقی یا حقوقی صادر شود، اقدامات موضوع این ماده علاوه بر صاحب حساب، در مورد وکیل یا نماینده نیز اعمال می شود. مگر اینکه در مرجع قضائی صالح اثبات نماید عدم پرداخت مستند به عمل صاحب حساب یا وکیل یا نماینده بعدی او است. بانکها مکلفند به هنگام صدور گواهینامه عدم پرداخت، در صورتی که چک به نمایندگی صادر شده باشد، مشخصات نماینده را نیز در گواهینامه مذکور درج نمایند.
ماده 21 مکرر قانون صدور چک
علاوه بر تنبیه‌های فوق یک تنبیه دیگر هم در ماده 21 مکرر قانون صدور چک در نظر گرفته شده است آن تنبیه عبارت است از جلوگیری از دریافت دسته چک، صدور چک جدید در سامانه صیاد و استفاده از چک موردی.
رفع سو اثر چک برگشتی: راه‌های مختلف و گام‌به‌گام
با توجه به قوانین چک (مصوب سال 1397) و بخشنامه‌های بانک مرکزی، افراد می‌توانند برای رفع سوء اثر چک‌های برگشتی خود از طریق شعب بانکها اقدام کنند. در اینجا روش‌های مختلف و مراحل انجام هر کدام به شرح زیر است:
1. واریز کسری مبلغ چک
در این روش، صاحب حساب باید مبلغ باقی‌مانده چک را به همراه یک سال سود آن به حساب بانکی که چک را صادر کرده است واریز کند.پس از واریز وجه، صاحب حساب باید به شعبه بانک مراجعه کرده و درخواست رفع سوء اثر را ارائه دهد. بانک موظف است ظرف مدت سه روز، وجه را به دارنده چک اطلاع دهد و در صورت عدم مراجعه دارنده، تا یک سال آن را مسدود نگه دارد.
نکته:
ارائه یا احراز هر یک از روش‌های دیگر رفع سوء اثر چک، موجب رفع مسدودی از وجوه مسدود شده خواهد شد.
2. ارائه لاشه چک برگشتی
در این روش، صاحب حساب باید لاشه چک برگشتی را به شعبه بانک ارائه دهد. بانک در قبال دریافت لاشه چک، به صاحب حساب رسید خواهد داد. پس از ارائه لاشه چک، سوء اثر آن از سوابق بانکی صاحب حساب حذف می‌شود.
3. ارائه رضایت‌نامه محضری
در مواردی که لاشه چک مفقود شده، به سرقت رفته یا از بین رفته باشد، صاحب حساب می‌تواند با ارائه رضایت‌نامه محضری از دارنده چک به بانک، نسبت به رفع سوء اثر آن اقدام کند. برای این کار، صاحب حساب باید به همراه دارنده چک به دفترخانه اسناد رسمی مراجعه کرده و رضایت‌نامه را تنظیم کند.بانک پس از دریافت رضایت‌نامه محضری، سوء اثر چک را از سوابق بانکی صاحب حساب حذف می‌کند.
4. ارائه نامه از مراجع قضایی یا ثبتی
در صورتی که چک برای عملیات اجرایی به مراجع قضایی یا ثبتی ارسال شده باشد و عملیات اجرایی به اتمام رسیده باشد، صاحب حساب می‌تواند با ارائه نامه از مرجع مربوطه به بانک، نسبت به رفع سوء اثر چک اقدام کند.
5. ارائه حکم قضایی
اگر صاحب حساب در خصوص چک مورد نظر تبرئه شده باشد، می‌تواند با ارائه حکم قضایی مبنی بر برائت ذمه خود به بانک، نسبت به رفع سوء اثر آن اقدام کند.
6. سپری شدن سه سال
اگر از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت چک سه سال گذشته باشد و در این مدت دارنده چک هیچ‌گونه دعوای حقوقی یا کیفری علیه صاحب حساب مطرح نکرده باشد، سوء اثر چک به طور خودکار از سوابق بانکی صاحب حساب حذف می‌شود.
نکات مهم
برای انجام هر یک از روش‌های فوق، ارائه مدارک و مستندات مربوطه ضروری است. در صورت وجود ابهام یا سوال، می‌توانید به شعبه بانک خود مراجعه کرده و از راهنمایی کارکنان بانک استفاده کنید. برای آگاهی از آخرین بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به رفع سوء اثر چک، می‌توانید به وب‌سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مراجعه کنید.
سه راهکار برای وصول چک برگشتی
1. روش کیفری
اقدام: طرح شکایت کیفری علیه صادرکننده چک در دادسرا
نتیجه: صدور حکم حبس و جزای نقدی برای صادرکننده (توجه: دریافت وجه چک از طریق این روش قطعی نیست.)
نکته: برای وصول وجه چک، باید از طریق طرح دعوای حقوقی نیز اقدام کرد.
2. روش حقوقی
اقدام: ارائه دادخواست مطالبه وجه چک به دادگاه
نتیجه: صدور حکم دادگاه مبنی بر پرداخت وجه چک و خسارات قانونی
مزیت: وصول وجه چک و خسارات قانونی
3. روش ثبتی
اقدام: مراجعه به اداره ثبت و معرفی اموال صادرکننده چک
نتیجه: توقیف اموال معرفی شده و مزایده آنها جهت وصول وجه چک
مزیت: امکان وصول وجه چک از طریق توقیف اموال
به دلیل الزام به ثبت چک در سامانه صیاد با کاهش چشمگیر چک‌های برگشتی مواجهیم. آشنایی با نحوه ثبت چک در سامانه صیاد و تبعیت از مقررات آن توسط همه افراد مرتبط با چک شرط لازم برای اثرگذاری آن است. با وجود روش‌های مختلف، انتخاب بهترین روش وصول چک برگشتی به شرایط و مدارک شما بستگی دارد.
سوالات متداول
1. چگونه می‌توان چکی را برگشت زد؟
2. اگر چکی از حساب مشترک صادر شده باشد، سوء اثر چک همه صادرکنندگان را در بر می‌گیرد؟
3. اگر اعمال سوء اثر چک موجب اخلال در عملکرد بنگاه اقتصادی بشود، چگونه برخورد خواهد شد؟
4. ضمانت اجرای عدم رعایت مقررات رفع سوء اثر از چک برگشتی چیست؟
برای دریافت مشاوره حقوقی در خصوص چک برگشتی و دیگر مسائل حقوقی مرتبط، می‌توانید به وکیل کال مراجعه کرده یا با ما تماس بگیرید:
02179938
